Τι είναι η εξάρτηση από το πρόχειρο φαγητό και τι μπορείς να κάνεις γι΄αυτό?

Αν έχετε προσπαθήσει ποτέ να ελαττώσετε το πρόχειρο φαγητό, ίσως έχετε συνειδητοποιήσει ότι είναι ευκολότερο να το λέτε παρά να το κάνετε. Οι άνθρωποι λαχταρούν το junk food και αυτό είναι γεγονός.

Αν και το λογικό μέρος του εγκεφάλου “ξέρει” ότι είναι ανθυγιεινό, κάποιο άλλο μέρος του, φαίνεται να διαφωνεί. Ωστόσο υπάρχουν και μερικοί άνθρωποι που δεν έχουν αυτό το πρόβλημα και μπορούν εύκολα να ελέγξουν τις επιθυμίες τους και να οριοθετήσουν τα είδη τροφίμων που επιλέγουν να καταναλώσου.

Μήπως είστε ένας από αυτούς τους ανθρώπους που παρά τις προθέσεις να μην καταναλώνετε πρόχειρο φαγητό, βρίσκετε επανειλημμένα τον εαυτό σας να υποκύπτει και να το κάνει? Ίσως να νομίζετε ότι αυτό οφείλεται σε έλλειψη θέλησης αλλά η κατάσταση μπορεί να είναι πολύ πιο περίπλοκη από αυτό.

Το γεγονός είναι ότι τα πρόχειρα φαγητά διεγείρουν το σύστημα ανταμοιβής στον εγκέφαλο με τον ίδιο τρόπο όπως τα καταχρηστικά φάρμακα πχ η κοκαΐνη. Για τους ευπαθείς ανθρώπους με χαμηλές αντιστάσεις, η κατανάλωση τέτοιων φαγητών μπορεί να οδηγήσει σε πλήρη εξάρτηση, η οποία μοιάζει βιολογικά ακριβώς όπως και ο εθισμός στα ναρκωτικά.

Πώς λειτουργεί ο εθισμός στο πρόχειρο φαγητό;

Υπάρχει ένα σύστημα στον εγκέφαλό που ονομάζεται σύστημα ανταμοιβής. Αυτό το σύστημα σχεδιάστηκε για να μας  “ανταμείβει” όταν κάνουμε πράγματα που ενθαρρύνουν την επιβίωσή μας και περιλαμβάνει πρωτογενείς ανάγκες όπως το φαγητό.

Ο εγκέφαλος ξέρει ότι όταν τρώμε, κάνουμε κάτι “σωστό” και απελευθερώνει μια δέσμη χημικών καλής αίσθησης στο σύστημα ανταμοιβής.

Αυτές οι χημικές ουσίες περιλαμβάνουν τη ντοπαμίνη, την οποία ο εγκέφαλός μας ερμηνεύει ως ευχαρίστηση. Ο εγκέφαλος είναι προγραμματισμένος για να αναζητάει συμπεριφορές που απελευθερώνουν ντοπαμίνη στο σύστημα ανταμοιβής.

Το πρόβλημα με τα σύγχρονα πρόχειρα φαγητά (junk food) είναι ότι μπορούν να προκαλέσουν ένα πολύ πιο ισχυρό αίσθημα ανταμοιβής απ΄  ότι οποιοδήποτε άλλο τρόφιμο.

Ενώ η κατανάλωση ενός μήλου ή μιας μπριζόλας μπορεί να προκαλέσει μέτρια απελευθέρωση ντοπαμίνης, τρώγοντας ένα παγωτό απελευθερώνεται ένα τεράστιο ποσοστό από αυτήν! Αυτή η ανταμοιβή ενθαρρύνει τα ευπαθή άτομα να τρώνε περισσότερα ανθυγιεινά τρόφιμα.

Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε σωματική εξάρτηση.

Όταν κάνουμε επανειλημμένα κάτι που απελευθερώνει ντοπαμίνη στο σύστημα ανταμοιβής, όπως το να καπνίζουμε τσιγάρο ή να τρώμε μια πλάκα σοκολάτας, οι υποδοχείς ντοπαμίνης μπορούν να αρχίσουν να ρυθμίζονται προς τα κάτω. Όταν ο εγκέφαλος βλέπει ότι η ποσότητα της ντοπαμίνης είναι πολύ υψηλή, αρχίζει να αφαιρεί τους υποδοχείς της ντοπαμίνης για να κρατήσει τα πράγματα ισορροπημένα. Όταν έχουμε λιγότερους υποδοχείς, χρειαζόμαστε περισσότερη ντοπαμίνη για να επιτύχουμε το ίδιο αποτέλεσμα, γεγονός που οδηγεί τους ανθρώπους να αρχίσουν να τρώνε περισσότερα πρόχειρα φαγητά για να φτάσουν στο ίδιο επίπεδο ανταμοιβής όπως και πριν. Αυτό ονομάζεται ανοχή.

Αν έχουμε λιγότερους υποδοχείς ντοπαμίνης, θα έχουμε πολύ λίγη δραστηριότητα ντοπαμίνης και θα αρχίσουμε να αισθανόμαστε δυσαρεστημένοι όταν δεν καταναλώνουμε πρόχειρο φαγητό, κάτι το οποίο θα προσπαθήσουμε να “διορθώσουμε”. Αυτό ονομάζεται απόσυρση.

Η ανεκτικότητα και η απόσυρση είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της σωματικής εξάρτησης.

Πολλαπλές μελέτες δείχνουν ότι μπορούμε να γίνουμε σωματικά εθισμένοι σε πρόχειρο φαγητό με τον ίδιο τρόπο που γινόμαστε εθισμένοι σε καταχρηστικά φάρμακα.

Φυσικά, όλα αυτά είναι υπεραπλουστευμένα έτσι όπως τα αναλύουμε, αλλά αυτός βασικά είναι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί ο εθισμός στα τρόφιμα αλλά και κάθε είδους εθισμός.

Ο εθισμός αυτός μπορεί να επιδράσει στη συμπεριφορά αλλά και τη σκέψη μας.

Ο πόθος είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό του εθισμού.

Η λαχτάρα είναι μια συναισθηματική κατάσταση, μια επιθυμία να καταναλώνουμε ένα συγκεκριμένο φαγητό. Δεν πρέπει να συγχέεται με την απλή πείνα, η οποία είναι διαφορετική.  Ο πόθος για πρόχειρο φαγητό μερικές φορές φαίνεται να εμφανίζεται ξαφνικά εκεί που δεν το περιμένει κανείς.

Μπορεί να κάνουμε  καθημερινά πράγματα όπως να παρακολουθούμε την αγαπημένη μας τηλεοπτική εκπομπή, να βγάζουμε βόλτα τον σκύλο μας ή να διαβάζουμε. Τότε εμφανίζεται ξαφνικά μια λαχτάρα για κάποιο τρόφιμο σαν το παγωτό! Όταν αυτό συμβεί, το πιο πιθανό είναι να κυριαρχήσει της προσοχής μας και να κάνει δύσκολο το να σκεφτούμε κάτι άλλο για να την παραβλέψουμε.

Παρόλο που οι επιθυμίες αυτές μερικές φορές φαίνεται να έρχονται από το πουθενά, στην πραγματικότητα μπορούν να ενεργοποιηθούν από τα συναισθήματά μας ή συναισθηματικές καταστάσεις που βιώνουμε, όπως αίσθημα κατάθλιψης ή μοναξιά, μια συμπεριφορά γνωστή ως συναισθηματική βουλιμία ή συναισθηματική υπερφαγία.

Στην πραγματικότητα η  λαχτάρα μας είναι να ικανοποιήσει την ανάγκη του εγκεφάλου για ντοπαμίνη. Αυτό δεν έχει να κάνει σε τίποτα με την ανάγκη του σώματος για ενέργεια ή τροφή.

Αν βρίσκεστε επανειλημμένα σε μια τέτοια κατάσταση και επιθυμείτε το πρόχειρο φαγητό και τα ανθυγιεινά σνακς παρά το γεγονός ότι έχετε αποφασίσει να μην το κάνετε, αυτό είναι σίγουρα ανησυχητικό.

Για τους εθισμένους στο πρόχειρο φαγητό, οι επιθυμίες αυτές μπορεί να είναι τόσο ισχυρές που οδηγούν τους ανθρώπους να σπάσουν τους κανόνες και τα όρια που έχουν βάλει στον εαυτό τους όπως πχ το να καταναλώνουν μόνο υγιεινές τροφές και να τρώνε κάτι ανθυγιεινό μόνο μια φορά την εβδομάδα πχ κάθε Σάββατο!

Τα άτομα με εθισμό στα τρόφιμα παίρνουν την «ανταμοιβή» τους τρώγοντας ένα συγκεκριμένο φαγητό μέχρι ο εγκέφαλός τους να λάβει όλη την ντοπαμίνη που του λείπει. Όσο πιο συχνά επαναλαμβάνουν  αυτόν τον κύκλο «επιθυμίας και ανταμοιβής» τόσο  ισχυρότερος γίνεται και τόσο μεγαλύτερη ποσότητα φαγητού χρειάζονται κάθε φορά. Ενώ τέσσερις κουταλιές παγωτού ήταν αρκετές πριν από τρία χρόνια, σήμερα μπορεί να χρειαστούν οκτώ κουταλιές για να φτάσει το άτομο στο ίδιο επίπεδο ανταμοιβής.

Είναι σχεδόν αδύνατο να τρώει κανείς με μετριοπάθεια  όταν ικανοποιεί  μια επιθυμία που εξαρτάται από τον εθισμό. Αυτός είναι ο λόγος που είναι αδύνατο να αρκεστούν οι εξαρτημένοι άνθρωποι σε ένα μικρό κομματάκι σοκολάτας ή σε μια φέτα κέικ. Είναι σαν να λέμε σε έναν καπνιστή να καπνίσει μόνο το ένα τέταρτο του τσιγάρου του. Απλά δεν γίνεται!

Ο εθισμός αυτός μπορεί να οδηγήσει σε δυσάρεστες συμπεριφορές.

Με την πάροδο του χρόνου, ο εθισμός στα τρόφιμα μπορεί να προκαλέσει σοβαρά σωματικά και ψυχολογικά προβλήματα. Οι άνθρωποι που βιώνουν αυτού του είδους την εξάρτηση συχνά κρύβουν τη συμπεριφορά τους από τους φίλους και την οικογένειά τους. Μπορεί να πάσχουν από κατάθλιψη και να έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση.  Αυτό επιδεινώνεται από το γεγονός ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν ότι είναι εθισμένοι στο πρόχειρο φαγητό και απλά πιστεύουν ότι είναι αδύναμοι και απείθαρχοι.

Τι να κάνετε για αυτό;

Δυστυχώς, δεν υπάρχει εύκολη λύση για τον εθισμό. Δεν υπάρχει κάποιο ψυχικό τέχνασμα ή μαγικό φάρμακο εκεί έξω.  Αν παλεύετε με τον εθισμό στα τρόφιμα, ίσως είναι καλύτερο να αναζητήσετε επαγγελματική βοήθεια. Ψυχίατροι και ψυχολόγοι μπορούν να βοηθήσουν. Υπάρχουν επίσης και οργανώσεις στις οποίες ο καθένας μπορεί να ενταχθεί δωρεάν.

Πηγές: 

Neurobiology of food addiction.

The Neurobiology of “Food Addiction” and Its Implications for Obesity Treatment and Policy.

Eating ‘Junk-Food’ Produces Rapid and Long-Lasting Increases in NAc CP-AMPA Receptors: Implications for Enhanced Cue-Induced Motivation and Food Addiction.

Evidence for sugar addiction: Behavioral and neurochemical effects of intermittent, excessive sugar intake

Food cravings, binge eating, and eating disorder psychopathology: Exploring the moderating roles of gender and race.