Μήπως το άγχος σε “παχαίνει”;

Το άγχος μπορεί να δημιουργείται πολύ συχνά μέσα στη μέρα σας: κατά την διάρκεια της πειθάρχησης των παιδιών σας, τις ώρες αιχμής στη δουλειά σας, στην προσπάθεια διαχείρισης των οικονομικών σας, στις αντιπαραθέσεις που δημιουργούνται με άλλα άτομα, ακόμα και στη φάση που προσπαθείτε να ισορροπήσετε το βάρος σας.

Πολύ συχνά ακούμε άτομα που βρίσκονται σε δίαιτα να παραπονιούνται για την ένδειξη της ζυγαριάς, η οποία είναι σταθερή ενώ οι ίδιοι καταβάλλουν τεράστιες προσπάθειες για να χάσουν τα κιλά που τους επιβαρύνουν.

Ένα μεγάλο λάθος που κάνουν εν αγνοία τους είναι η διαρκής ενασχόλησή τους με το δείκτη της ζυγαριάς. Η ένδειξη της ζυγαριάς, όπως έχουμε πει, επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες.

Η ζυγαριά είναι ένα μέσο που μας φέρνει πιο κοντά στο στόχο μας, μας βοηθάει να αντιληφθούμε καλύτερα το σώμα μας και το ρυθμό που μπορούμε να χάνουμε τα κιλά. Σε καμία περίπτωση ΔΕΝ θα πρέπει να μας δημιουργεί άγχος, διότι όπως θα δούμε παρακάτω, μπορεί να ενεργοποιήσει μηχανισμούς αντιμετώπισης του στρες οι οποίοι όχι μόνο μπλοκάρουν την προσπάθεια μας να χάσουμε κιλά… αντίθετα μας βοηθούν να πάρουμε “extra” βάρος.

Μια φορά την εβδομάδα είναι αρκετή για να παρακολουθείτε τις διακυμάνσεις του βάρους σας.

Εκτός από το άγχος της ζύγισης, έχουμε και το άγχος της δίαιτας.

Έχετε παρατηρήσει ποτέ, όταν  πως όταν ξεκινάτε ένα πρόγραμμα διατροφής έχετε την τάση να τρώτε περισσότερο από πριν ή ακόμα και να αναζητάτε διαρκώς τροφές πλούσιες σε ζάχαρη και λίπος;

Αυτό δεν είναι τυχαίο. Το άγχος που δημιουργείται μέσα από πολλά ερωτηματικά που έχουμε με την έναρξη μιας δίαιτας, όπως «για να χάσω τα κιλά θα πρέπει να στερηθώ», «αν τα χάσω και τα ξαναπάρω πίσω γρήγορα, τι γίνεται», η ζυγαριά μου θα κολλήσει και πως θα χάσω άλλο βάρος» και άλλα πολλά, λειτουργεί ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που αναφέραμε προηγουμένως.

Ανεξάρτητα από το λόγο που η απώλεια βάρους σας δημιουργεί άγχος, είναι σημαντικό να τονιστεί πως όταν ξεπερνά τα όρια του συναισθήματος και είναι παρατεταμένο (ειδικά μετά από εξαντλητικές και μακροχρόνιες δίαιτες) μπορεί να επιφέρει σημαντικές ορμονικές διαταραχές που έχουν δυσμενείς επιπτώσεις για την υγεία.

Πως λειτουργεί το άγχος;

Η παροδική πίεση μερικές φορές φαίνεται να είναι επωφελής καθώς μας κρατάει σε εγρήγορση και μας κάνει πιο δραστήριους και ορισμένες φορές πιο δημιουργικούς. Το ίδιο συνέβαινε και με τον πρωτόγονο άνθρωπο, ο οποίος ήταν σε εγρήγορση κατά τη διάρκεια του κυνηγιού ή όταν ερχόταν αντιμέτωπος με διάφορους κινδύνους. Τότε ενεργοποιούνταν διάφοροι μηχανισμοί και εκκρίνονταν ορμόνες ως απάντηση στον κίνδυνο για να προστατέψουν τον πρωτόγονο άνθρωπο δίνοντάς του τη δυνατότητα να ανταπεξέλθει, η οποία μεταφράζεται ως «ενέργεια ή δύναμη».

Οι ορμόνες μας ουσιαστικά μας δίνουν «την βιοχημική δύναμη» που χρειαζόμαστε για την καταπολέμηση μιας στρεσογόνας κατάστασης. Ωστόσο, όταν υπάρχει ορμονική ανισορροπία το σώμα δεν μπορεί εύκολα να ανταπεξέλθει και ενεργοποιεί άλλους μηχανισμούς «διάσωσης».

Ο σημερινός άνθρωπος δεν έρχεται αντιμέτωπος με άγρια θηρία. Όμως οι ορμόνες «κινδύνου» ενεργοποιούνται κατά τη διάρκεια του στρες ακριβώς με τον ίδιο τρόπο.

Όλες οι ορμόνες σε φυσιολογικές συνθήκες λειτουργούν προστατευτικά για το σώμα. Όταν όμως το στρες προκαλέσει «ορμονική ανισορροπία» τότε στρέφονται εναντίον του οργανισμού. Η κορτιζόνη και η αδρεναλίνη για παράδειγμα, εκκρίνονται ως απάντηση στο στρες για να προστατέψουν τον οργανισμό και να τον βοηθήσουν να προσαρμοστεί στις εξωτερικές συνθήκες. Όταν όμως η έκκρισή τους γίνεται παρατεταμένα, ακόμα και μετά το πέρας της στρεσογόνας κατάστασης, το σώμα καταπονείται και δεν λειτουργεί σωστά.

Ποιες ορμόνες εμπλέκονται στην αύξηση του βάρους και πως λειτουργούν;

Η κορτιζόλη

Η κορτιζόλη προκαλεί την αποδέσμευση γλυκόζης από το συκώτι για να δώσει ενέργεια στο άτομο, ούτως ώστε να αντιμετωπίσει τις αγχώδεις καταστάσεις που μπορεί να αντιμετωπίζει ενώ παράλληλα προκαλεί την αύξηση της όρεξης και την επιθυμία για τρόφιμα με ζάχαρη. Τα άτομα με αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης έχουν συνήθως αυξημένο κοιλιακό λίπος. Μια έρευνα που έγινε το 2004 στο Κέντρο Έρευνας για την Παχυσαρκία στη Νέα Υόρκη βρήκε ότι τα άτομα που αντιμετωπίζουν βουλιμικά επεισόδια παρουσίαζαν και αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης.

Η ινσουλίνη

Σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα από το European Depression in Diabetes, η κατάθλιψη, το γενικό συναισθηματικό στρες και το άγχος, τα προβλήματα ύπνου, ο θυμός και η εχθρικότητα συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο για την ανάπτυξη του διαβήτη τύπου 2. Η παραπάνω έρευνα στηρίχτηκε σε πλήθος ερευνών που έχουν ασχοληθεί με την σύνδεση μεταξύ του άγχους και της διαχείρισης του σακχάρου από το σώμα μας.

Ο μηχανισμός με τον οποίο ο οργανισμός μας χρησιμοποιεί τους υδατάνθρακες είναι σε απόλυτη εξάρτηση με τη δράση μιας ορμόνης, της ινσουλίνης. Η ινσουλίνη παράγεται από το πάγκρεας και δίνει σήμα στα διάφορα κύτταρα του οργανισμού μας να παραλάβουν τη γλυκόζη από την κυκλοφορία του αίματος και να την αποθηκεύσουν με τη μορφή του γλυκογόνου. Σε ορισμένες όμως περιπτώσεις, η ινσουλίνη δε χρησιμοποιείται σωστά από το σώμα με αποτέλεσμα να μην εκτελεί αποδοτικά τη δράση της. Ως αποτέλεσμα αυτού, το πάγκρεας νιώθει την ανάγκη να απελευθερώσει επιπλέον ινσουλίνη. Η συνεχής αυτή παραγωγή ινσουλίνης οδηγεί σε αυξημένα επίπεδα ινσουλίνης στο αίμα, τα οποία όμως αποτυγχάνουν να λειτουργήσουν σωστά. Τότε λέμε ότι έχει επέλθει αντίσταση στην ινσουλίνη. Το αυξημένο στρες είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες επιδείνωσης της αντίστασης στην ινσουλίνη. Το στρες είναι μια αρχέγονη κατάσταση στην οποία, ο οργανισμός ετοιμάζεται για κάθε ενδεχόμενο και ως αποτέλεσμα, απελευθερώνει στο αίμα γλυκόζη, λιπαρά και ινσουλίνη για να μπορεί άμεσα να παράξει ενέργεια. Αυτό γίνεται μέσω της δράσης της κορτιζόλης που αναφέρθηκε παραπάνω.

Η λεπτίνη

Η λεπτίνη είναι μια ορμόνη στο σώμα που έχει την ικανότητα να διατηρεί το βάρος σε φυσιολογικά επίπεδα. Παράγεται στα λιποκύτταρα, εισέρχεται στο αίμα από όπου μεταφέρεται στον εγκέφαλο και ρυθμίζει την όρεξη. Όταν η συγκέντρωση λίπους στο σώμα είναι μεγαλύτερη, η παραγωγή της λεπτίνης αυξάνεται, και δίνει σήμα στον εγκέφαλο ότι ο οργανισμός είναι πλήρης μειώνοντας έτσι το αίσθημα της όρεξης. Αντίθετα, όταν η συγκέντρωση λίπους πέσει κάτω από το κανονικό, η παραγωγή της λεπτίνης μειώνεται, προκαλώντας αύξηση της όρεξης. Σύμφωνα με την παραπάνω δράση της λεπτίνης, τα παχύσαρκα άτομα που έχουν αυξημένη ποσότητα λίπους στο σώμα τους θα έπρεπε να έχουν διαρκώς το αίσθημα του κορεσμού. Ωστόσο, σύμφωνα με τους ερευνητές, ο οργανισμός των παχύσαρκων ατόμων εμφανίζει αντίσταση στην λεπτίνη με αποτέλεσμα να «μπλοκάρει» τους υποδοχείς λεπτίνης στον εγκέφαλο, «ακυρώνοντας» την ανορεξιογόνο δράση της. Έτσι, συμβαίνει ακριβώς η αντίθετη διαδικασία με αποτέλεσμα μα μην υπάρχει έλεγχος μεταξύ της όρεξης και του κορεσμού.

H γκρελίνη

Η γκρελίνη εκκρίνεται από το στομάχι και δρα στον υποθάλαμο του εγκεφάλου. Η γκρελίνη κάνει την «αντίθετη δουλειά» από την λεπτίνη, δηλαδή είναι ορμόνη που «ενεργοποιεί» το αίσθημα της πείνας. Σε καταστάσεις στρες το σώμα ρίχνει τα επίπεδα της λεπτίνης και αυξάνει τα επίπεδα της γκρελίνης με αποτέλεσμα να νιώθουμε συνέχεια πεινασμένοι.

Πως μπορείτε να πετύχετε την ορμονική ισορροπία και να χάσετε βάρος;

• Ο κύριος στόχος για την επίτευξη του ιδανικού σας βάρους δεν είναι η πτώση τον κιλών στη ζυγαριά αλλά η υιοθέτηση σωστών διατροφικών συνηθειών καθ’ολη τη διάρκεια της ζωής σας. Μόνο έτσι θα μπορέσετε να ανυνατίσετε και να κρατήσετε μακριά τα περιττά κιλά.

• Σταματήστε να ζυγίζεστε, συχνά. Όπως είδαμε, το συχνό ζύγισμα, όχι μόνο επιδρά αρνητικά στην ψυχολογία σας αλλά αντίθετα μπορεί να αυξήσει και το βάρος σας.

• Αφήστε τις διάφορες δίαιτες στην άκρη και ακολουθήστε μια ισορροπημένη διατροφή. Όλες αυτές οι συνεχείς – διαφορετικές- στερητικές και εξαντλητικές δίαιτες δεν βοήθησαν ποτέ κανέναν να χάσει τα κιλά του και το κυριότερο… να διατηρήσει το νέο του βάρος για καιρό. Γι’αυτό σταματήστε να αγχώνεστε και να ακολουθείτε τέτοιου είδους προγράμματα.

• Δώστε χρόνο στον εαυτό σας και κάντε ένα βήμα τη φορά. Θέστε ως στόχο την απώλεια βάρους αλλά μην προσκολλήστε σε αυτό. Υπάρχουν τόσα πράγματα στην καθημερινότητα που μας αγχώνουν, δεν χρειάζεται να προσθέσουμε ένα ακόμα που στην ουσία θα έπρεπε να μας δημιουργεί θετικά συναισθήματα καθώς πρόκειται για μια κίνηση αγάπης ως προς τον εαυτό μας που μας φέρνει πιο κοντά στην εξασφάλιση όχι μόνο του ιδανικού βάρους αλλά προάγει την καλή υγεία.

• Βάλτε στη ζωή σας τη φυσική δραστηριότητα. Λειτουργεί αντίθετα με το μηχανισμό του άγχους που αναφέραμε. Η άσκηση βοηθάει στην έκκριση των ουσιών της «χαράς και της ευφορίας». Η επίδραση της άσκησης στην διάθεσή μας καλείται συχνά «η ευφορία του μαραθωνοδρόμου» και οφείλεται στην έκκριση ενδορφινών. Οι ενδορφίνες είναι ουσίες που χημικά και λειτουργικά μοιάζουν με τα οπιοειδή και μπορούν να επιδράσουν θετικά στη διάθεση. Η άσκηση συνιστάται όχι μόνο για την απώλεια βάρους αλλά και για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης και άλλων ψυχικών διαταραχών.

Βιβλιογραφία

Andrews RC, Herlihy O, Livingstone DEW, Andrew R, Walker BR. Abnormal cortisol metabolism and tissue sensitivity to cortisol in patients with glucose intolerance. J Clin Endocrinol Metab. 2002;87(12):5587-5593.

Epel ES, McEwen B, Seeman T, et al. Stress and body shape: Stress-induced cortisol secretion is consistently greater among women with central fat. Psychosom Med. 2000;62(5):623-632.

Vining RF, McGinley RA. The measurement of hormones in saliva: Possibilities and pitfalls. J Steroid Biochem. 1987;27(1-3):81-94.

Pouwer F1, Kupper N, Adriaanse MC. Does emotional stress cause type 2 diabetes mellitus? A review from the European Depression in Diabetes (EDID) Research Consortium.

Wabitsch M1, Funcke JB, Lennerz B, Kuhnle-Krahl U, Lahr G, Debatin KM, Vatter P, Gierschik P, Moepps B, Fischer-Posovszky P. Biologically inactive leptin and early-onset extreme obesity. N Engl J Med. 2015 Jan;372(1):48-54.