Είναι πλέον συχνό φαινόμενο η κατανάλωση όλο και περισσότερων ενεργειακών ποτών σε ηλικίες μεταξύ 12 και 17 χρονών. Τα αθλητικά και ενεργειακά ποτά προωθούνται ως ενισχυτικά της σωματικής και πνευματικής απόδοσης, προϊόντα αύξησης ενέργειας καθώς και τονωτικά. Οι έφηβοι έχουν στραφεί σε αυτά και τα αναζητούν και ως πηγή ενυδάτωσης παρόλο που το νερό είναι το βασικό στοιχείο ενυδάτωσης του οργανισμού.
Τι είναι τα ενεργειακά ποτά;
Τα ενεργειακά ποτά είναι ποτά με υψηλά ποσοστά καφεΐνης τα οποία σύμφωνα με τους κατασκευαστές δίνουν στον καταναλωτή περισσότερη ενέργεια απ’ ότι ένα κοινό αναψυκτικό. Τα ενεργειακά ποτά είναι δυνατόν να περιέχουν εκτός από καφεΐνη και άλλα τονωτικά/διεγερτικά συστατικά, όπως η γλουκορονολακτόνη, η ταυρίνη, βιταμίνες και ανόργανα ή φυτικά συστατικά.
Τα ενεργειακά ποτά είναι ποτά που ισχυρίζονται ότι παρέχουν μια έκρηξη της ενέργειας με τη χρήση ενός συνδυασμού καφεΐνης (το κύριο δραστικό συστατικό), άλλα διεγερτικά φυτικής προέλευσης (π.χ., γκουαρανά, yerba mate), απλά σάκχαρα (π.χ.,γλυκόζη, φρουκτόζη), γλυκουρολακτόνη (ένα φυσικό μεταβολίτη γλυκόζης), αμινοξέα (π.χ., ταυρίνη, καρνιτίνη, κρεατίνη), βότανα (π.χ., ginkgo biloba, ginseng), και βιταμίνες.
Εάν αναλογιστούμε ότι μια μερίδα του βρασμένου καφέ περιέχει 100 mg καφεΐνης η περιεκτικότητα σε καφεΐνη των ενεργειακών ποτών ποικίλλει σημαντικά, με μερικά ενεργειακά ποτά που περιέχουν περισσότερο από 300 mg ή περισσότερο ανά όμοια μερίδα.
Το 2006, οι Αμερικανοί ξόδεψαν περισσότερα από $ 3,2 δισ δολάρια για την παραγωγή ενεργειακών ποτών.
Βασικά συστατικά και δράση
Καφεΐνη: Είναι «τονωτικό» το οποίο επιταχύνει τις λειτουργίες του σώματος και του εγκεφάλου. Αυξάνει τους καρδιακούς παλμούς, την πίεση του αίματος και τη θερμοκρασία του σώματος. Δρα επίσης, ως διουρητικό.
Σάκχαρα: Είναι πηγή ενέργειας για το σώμα.
Πρωτεΐνες: Είναι η βασική ουσία, η οποία απαιτείται για τη δόμηση των κυττάρων και την ανανέωσή τους. Οι πρωτεΐνες είναι απαραίτητα στοιχεία για την ανάπτυξη και
ανακατασκευή των ιστών, την καλή λειτουργία και δομή όλων των ζωντανών κυττάρων.
Αμινοξέα: Είναι ουσίες από τις οποίες αποτελούνται οι πρωτεΐνες.
Φυτικά συστατικά: Διάφορα βότανα που περιέχουν φυσικής προέλευσης καφεΐνη, εφεδρίνη και άλλες ουσίες, ανάλογα με την εμπορική ονομασία του ενεργειακού ποτού.
Βιταμίνες: Διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του οργανισμού και την επιτέλεση αρκετών βασικών λειτουργιών.
Δράση των ενεργειακών ποτών στο σώμα
Τα ενεργειακά ποτά περιέχουν μια ποικιλία συστατικών, αλλά πολλές από τις κορυφαίες μάρκες περιλαμβάνουν υψηλές δόσεις καφεΐνης και το αμινοξύ ταυρίνη. Μερικά επιπροσθέτως μπορεί να περιέχουν συμπληρώματα όπως guarana ή κρεατίνης.
Η ταυρίνη, η οποία έχει χημεία παρόμοια με άλλα αμινοξέα, είναι σημαντική σε αρκετές από τις μεταβολικές διεργασίες του σώματος, με σημαντική αυτή της αντιοξειδωτικής δράσης. Βρίσκεται στο κρέας, τα ψάρια, τα γαλακτοκομικά προϊόντα και το μητρικό γάλα, είναι επίσης διαθέσιμη ως συμπλήρωμα διατροφής και επηρεάζει τα επίπεδα νερού και μετάλλων στο αίμα. Υποστηρίζει την ανάπτυξη του εγκεφάλου και συμβάλει στη βελτίωση της αθλητικής απόδοσης. Παρόλα αυτά, η ποσότητα ταυρίνης που περιέχεται στα ενεργειακά ποτά είναι υψηλότερη από την αντίστοιχη σε μια κανονική διατροφή.
Μελέτες δείχνουν ότι η ταυρίνη σε συνδυασμό με την καφεΐνη βελτιώνει την πνευματική απόδοση.
Οι διαφορικές και συνδυαστικές επιδράσεις της καφεΐνης και της ταυρίνης στον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο εξετάζονται εδώ με έμφαση στον εγκέφαλο των εφήβων, ο οποίος ακόμη ωριμάζει. Τα βασικά δεδομένα από μελέτες σε ζώα συνοψίζονται για να τονιστούν τόσο τα αναφερόμενα οφέλη όσο και οι ανεπιθύμητες ενέργειες που αναφέρθηκαν μετά από οξεία και χρόνια έκθεση. Τα δεδομένα υποδηλώνουν ότι η ηλικία είναι ένας σημαντικός παράγοντας τόσο στην τοξικότητα της καφεΐνης όσο και στην ταυρίνη. Αν και ο ηλικιωμένος ή άρρωστος εγκέφαλος μπορεί να ωφεληθεί από τα συμπληρώματα ταυρίνης ή καφεΐνης, φαίνεται ότι οι έφηβοι δεν είναι πιθανό να ωφεληθούν από τα συμπληρώματα και μπορεί, στην πραγματικότητα, να υποφέρουν από αρνητικές επιπτώσεις από τη χρόνια λήψη υψηλών δόσεων.
Πως λειτουργούν τα ενεργειακά ποτά στους εφήβους;
Τα ενεργειακά ποτά έχουν γίνει όλο και πιο δημοφιλή μεταξύ των εφήβων και των νεαρών ενηλίκων, λόγω ότι προωθεί τη βελτίωση της νευρογνωστικής απόδοσης και στη θετική επίδραση στη φυσική κατάσταση.
Σε μια νέα μελέτη, οι ερευνητές βρήκαν σημαντική αύξηση την τελευταία δεκαετία, στην κατανάλωση ενεργειακών ποτών μεταξύ εφήβων και νεαρών ηλικιών. Η αυξανόμενη χρήση ενεργειακών ποτών στους εφήβους προκαλεί ανησυχία και συνεχής επιτήρηση. Παρόλο που τα ποτά διατίθενται στην αγορά για να μειώσουν την κούραση και να βελτιώσουν την σωματική και πνευματική απόδοση, η συχνή κατανάλωση αυτών των ποτών που έχουν υψηλή συγκέντρωση καφεΐνης και ζάχαρης έχει συνδεθεί με αρνητικές συνέπειες για την υγεία, όπως υψηλή αρτηριακή πίεση, καρδιακά προβλήματα, προβλήματα ψυχικής υγείας, παχυσαρκία, διαβήτη τύπου 2 και τερηδόνα. Επιπλέον, εκτός από τα προβλήματα στην υγεία του παιδιού , τα ενεργειακά ποτά προκαλούν υπερκινητικότητα και διάσπαση προσοχής.
Σε μελέτη που διενεργήθηκε από την επικεφαλή την Jeannette Ickovics, καθηγήτρια στη Σχολή Δημόσιας Υγείας, ανέφερε σε δελτίο τύπου του Yale, ότι μαθητές έπιναν κατά μέσο όρο δυο ζαχαρούχα ποτά την ημέρα. Ορισμένα ποτά με ζάχαρη και ενεργειακά ποτά περιέχουν 40 γραμμάρια ζάχαρης το καθένα. Ανάλογα με την ηλικία τα παιδιά πρέπει να καταναλώνουν ζάχαρη περίπου 21 έως 33 γραμμάρια ζάχαρης την ημέρα. Η Αμερικάνικη Ακαδημία Παιδιατρικής απευθύνεται στους γονείς και αναφέρει πως πρέπει να περιορίσουν οπωσδήποτε την κατανάλωση ζαχαρούχων ποτών και ενεργειακών ποτών στα παιδιά.
Μια πρόσφατη μελέτη – που έγινε σε ένα μικρό δείγμα φοιτητών ιατρικής ισχυρίζεται ότι ακόμη και ένα ενεργειακό ποτό θα μπορούσε να βλάψει τη λειτουργία των αιμοφόρων αγγείων ενός ατόμου.
Ερευνητές στην Ιατρική Σχολή McGovern στο UTHealth στο Χιούστον ανακάλυψαν ότι μιάμιση ώρα μετά την κατανάλωση ενός ενεργειακού ποτού 24 ουγκιών – μεγαλύτερο από τα περισσότερα διαθέσιμα σε καταστήματα στις Ηνωμένες Πολιτείες – ότι 44 άτομα είχαν τα αιμοφόρα αγγεία τους να συστέλλονται σχεδόν στο μισό μέγεθος.
Αυτό είναι ένα πρόβλημα επειδή όσο μικρότερα είναι τα αγγεία, τόσο πιο σκληρά πρέπει να αντλήσει η καρδιά για να φτάσει το αίμα σε μέρη του σώματος, συμπεριλαμβανομένων των πνευμόνων, του εγκεφάλου και της ίδιας της καρδιάς.
Όχι μόνο αυτό, η ανάμειξη ενεργειακών ποτών με αλκοόλ αυξάνεται σε δημοτικότητα μεταξύ των νεαρών ενηλίκων και μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και συναφείς απειλές. Ο συνδυασμός αυτός έχει αυτό το αποτέλεσμα επειδή το οινόπνευμα και τα ενεργειακά ποτά λειτουργούν με διαφορετικούς τρόπους. Το αλκοόλ είναι ένα κατασταλτικό που σημαίνει ότι επιβραδύνει τις λειτουργίες του εγκεφάλου και μπορεί να δράσει ως ηρεμιστικό, επιβραδύνει τα αντανακλαστικά και μας κάνει να νιώθουμε υπνηλία. Η καφεΐνη από την άλλη πλευρά που υπάρχει στα ενεργειακά ποτά, είναι διεγερτική. Εάν αναμίξουμε λοιπόν τα δύο αυτά, θα αισθανθούμε πιο έντονα τα διεγερτικά αποτελέσματα της καφεΐνης, καλύπτοντας την καταστολή που προκαλείται από το αλκοόλ, τη μνήμη και άλλες διεργασίες του εγκέφαλου. Αυτό κάνει την ανάμειξη αλκοολούχων ποτών με ενεργειακά ποτά ένα πολύ επικίνδυνο πράγμα και μια ανησυχητική τάση που έχει επικρατήσει τα τελευταία χρόνια.
Επίλογος
Περίπου το 30 τοις εκατό των ερωτηθέντων μαθητών ανέφεραν ότι κατανάλωναν ενεργειακά ποτά ή σφηνάκια. Η μελέτη διαπίστωσε επίσης ότι οι μαθητές της 8ης δημοτικού ανέφεραν σημαντικά υψηλότερη συχνότητα κατανάλωσης ενεργειακών ποτών από τους μαθητές της 10ης ή της 12ης τάξης και ότι η συχνότητα κατανάλωσης ήταν σημαντικά υψηλότερη για τα έφηβα αγόρια παρά για τα έφηβα κορίτσια. Η κατανάλωση αναψυκτικών και ενεργειακών ποτών ήταν υψηλότερη μεταξύ των εφήβων σε οικογένειες με χαμηλό μέσο όρο εκπαίδευσης γονέων καθώς και σε μονογονεϊκά νοικοκυριά.
Προειδοποιώντας ότι αυτή η μελέτη δεν καθιερώνει αιτιότητα μεταξύ των συμπεριφορών, οι ερευνητές συνιστούν εκπαίδευση στους γονείς και προσπάθειες πρόληψης μεταξύ των νέων. Αυτό περιλαμβάνει πληροφορίες σχετικά με τις επιδράσεις συγκάλυψης που μπορεί να έχει η καφεΐνη στα ενεργειακά ποτά σε βλάβες που σχετίζονται με το αλκοόλ και άλλες ουσίες και την αναγνώριση ότι ορισμένες ομάδες μπορεί να είναι ιδιαίτερα πιθανό να καταναλώνουν ενεργειακά ποτά και να είναι χρήστες ουσιών.
Πηγές:
Yale University, news release, Feb. 9, 2015
American Journal of Preventive Medicine, news release, April 29, 2019
www.moh.gov.cy/sgl (Γενικό Χημείο του Κράτους -Εργαστήριο Δικανικής Χημείας και Τοξικολογίας και Εργαστήριο Προσθέτων Ουσιών και Ειδικών Αναλύσεων Τροφίμων)
Energy Drinks. Chicago, IL: Mintel International Group Ltd., 2007
Christine Perdan Curran, Cecile A Marczinski.Taurine, caffeine, and energy drinks: Reviewing the risks to the adolescent brain. Birth Defects Res. 2017 Dec 1;109(20):1640-1648. doi: 10.1002/bdr2.1177.
A-X Bigard.Risks of energy drinks in youths. Arch Pediatr. 2010 Nov;17(11):1625-31. doi: 10.1016/j.arcped.2010.08.001.
