Η αύξηση του ποσοστού παχυσαρκίας σε παιδιά και εφήβους είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Στις ΗΠΑ τα τελευταία 20 χρόνια έχει υπερδιπλασιαστεί το ποσοστό των παχύσαρκων παιδιών, με το ποσοστό να ανέρχεται στο 16 % των παιδιών.
Η Ελλάδα βρίσκεται ανάμεσα στις χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά παιδικής παχυσαρκίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Πιο συγκεκριμένα στα αγόρια το ποσοστό ανέρχεται στο 11,8 % και στα κορίτσια είναι λίγο χαμηλότερο.
Παράλληλα τα παιδιά στην Ελλάδα τα οποία είναι υπέρβαρα αποτελούν επίσης μεγάλο ποσοστό. Πιο αναλυτικά σε μια μελέτη φάνηκε ότι στα αγόρια ηλικίας 1-6 ετών το ποσοστό έφτανε το 11 % , στα αγόρια 7-18 ετών το 19%, στα κορίτσια ηλικίας 1-6 ετών το 8% και τέλος στα κορίτσια ηλικίας 7-18 ετών το 14,5 %.
Η ομάδα των υπέρβαρων παιδιών αποτελεί επίσης μια σημαντική ομάδα παρέμβασης για την πρόληψη της παιδικής παχυσαρκίας.
Κατανοούμε λοιπόν ότι τα ποσοστά αυτά δεν είναι αμελητέα και απαιτείται άμεση παρέμβαση και δράση σε κοινωνικό αλλά και ατομικό επίπεδο για την πρόληψη και αντιμετώπιση αυτής της ραγδαίας αύξησης του φαινομένου της παιδικής παχυσαρκίας.
Τι είναι η παιδική παχυσαρκία;
Η παιδική παχυσαρκία είναι μια σοβαρή απειλή για την υγεία των παιδιών και μετέπειτα ενηλίκων, καθώς αυξάνει τον κίνδυνο για ένα πλήθος χρόνιων ασθενειών.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό παχυσαρκία ορίζεται ως η υπερβολική συσσώρευση λίπους που παρουσιάζει κίνδυνο για την υγεία.
Ο δείκτης που χρησιμοποιείται συνήθως για να κατατάξουμε ένα άτομο σε υπέρβαρο ή παχύσαρκο είναι ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ). Ο ΔΜΣ προκύπτει αν διαιρέσουμε το βάρος του ατόμου (σε κιλά) με το ύψος του στο τετράγωνο( ΔΜΣ= βάρος/ ύψος2).
Στα παιδιά αν ο ΔΜΣ είναι πάνω από το 95ο εκατοστημόριο στις καμπύλες ανάπτυξης για το φύλο και την ηλικία τους, τότε θεωρείται ότι είναι παχύσαρκα.
Ποιοι οι παράγοντες κινδύνου;
Οι παράγοντες κινδύνου είναι τόσο γενετικοί όσο και περιβαλλοντικοί. Με άλλα λόγια, υπάρχουν παράγοντες που μπορούν να τροποποιηθούν και παράγοντες δεν μπορούν να τροποποιηθούν, ώστε να αντιμετωπίσουμε την παιδική παχυσαρκία.
Μη τροποποιήσιμοι παράγοντες
Εθνικότητα
Πληθυσμοί όπως οι Αφρικανό-Αμερικανοί και οι Μεξικάνο-Αμερικανοί παρουσιάζουν μεγαλύτερα ποσοστά παχυσαρκίας και μεγαλύτερη αύξηση στα ποσοστά αυτά ανά έτος σε σχέση με την Καυκάσια φυλή.
Γονείς υπέρβαροι και παχύσαρκοι
Η σύνδεση μεταξύ της παχυσαρκίας στους γονείς και στα παιδιά είναι πιθανότατα μέσω της γενετικής και του κοινού οικογενειακού περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένης και της συμπεριφοράς όλων των μελών της οικογένειας.
Κοινωνικοοικονομικό επίπεδο
Όσο πιο χαμηλό είναι το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο τόσο πιο πιθανό είναι να υπάρχει μεγαλύτερη συχνότητα παχυσαρκίας.
Βάρος γέννησης
Αυξημένο βάρος γέννησης, υπερβολική σίτιση, όπως και ο υποσιτισμός του εμβρύου σε κρίσιμες περιόδους είναι πιθανότατα επίσης παράγοντες σχετιζόμενοι με την παιδική παχυσαρκία
Διαβήτης κυήσεως
Ο Διαβήτης κυήσεως αυξάνει την πιθανότητα μακροσωμίας στο παιδί και αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης παχυσαρκίας στην μετέπειτα ζωή του.
Θηλασμός
Πιθανόν να είναι προστατευτικός παράγοντας διότι δίνει τη δυνατότητα στο παιδί να ρυθμίζει μόνο του την πρόσληψη τροφής, αλλά χρειάζονται περισσότερες μελέτες για την απόδειξη αυτού.
Πρόκειται για ανθυγιεινές συνήθειες, τις οποίες όμως αν τις αλλάξει το παιδί και η οικογένεια του, τότε μπορεί να προληφθεί και να αντιμετωπιστεί η παιδική παχυσαρκία.
Παράλειψη γευμάτων όπως το πρωινό
Αυξημένη κατανάλωση αναψυκτικών με ζάχαρη και χυμών εμπορίου
Περιορισμένη πρόσληψη φρούτων και λαχανικών
Μείωση κατανάλωσης σπιτικού φαγητού και κατ’ επέκταση αύξηση στην κατανάλωση έτοιμου φαγητού από εστιατόρια και ταχυφαγία.
Κατανάλωση τροφών μπροστά στην τηλεόραση, διότι η προσοχή δεν εστιάζεται στη συνειδητοποίηση των εσωτερικών μηνυμάτων κορεσμού αλλά στο τι προβάλλεται στην τηλεόραση και μπορεί να οδηγήσει στην υπερβολική κατανάλωση τροφής.
Έλλειψη φυσικής δραστηριότητας, πολλές καθιστικές ασχολίες.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι επίμονα επαναλαμβανόμενα παιδικά ξεσπάσματα την ώρα του φαγητού ή και άλλες ώρες, κατά την παιδική ηλικία, έχει βρεθεί ότι πιθανώς επηρεάζουν την ενεργειακή πρόσληψη του παιδιού μέσω της προσφοράς φαγητού για να ηρεμήσει το παιδί.
Είναι σημαντικό λοιπόν να τονίσουμε ότι το φαγητό δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για να καθησυχαστεί το παιδί, για επιβράβευση ή τιμωρία.
Ποιοι οι κίνδυνοι για την υγεία;
Η παιδική παχυσαρκία προσβάλλει την σωματική, κοινωνική και συναισθηματική ευημερία του παιδιού. Οι επιπτώσεις στην υγεία του παιδιού και του εφήβου είναι οι εξής:
Διαβήτης τύπου 2
Με τον διαβήτη τύπου 2 το σώμα δεν μεταβολίζει σωστά τη γλυκόζη. Αυτή η κατάσταση οδηγεί σε νόσο των οφθαλμών, βλάβη στα νεύρα και νεφρική δυσλειτουργία. Τα παιδιά και οι ενήλικες που είναι υπέρβαροι και η καθιστική ζωή αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης διαβήτη. Ωστόσο, η κατάσταση αυτή μπορεί να είναι αναστρέψιμη μέσω της ισορροπημένης διατροφής και στην αλλαγή τρόπου ζωής.
Χοληστερίνη
Υπάρχει αυξημένος κίνδυνος για καρδιαγγειακές νόσους, που είναι απόρροια από τα αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης και λιπιδίων. Η υψηλή χοληστερίνη και η αυξημένη αρτηριακή πίεση προκαλούν στένωση και σκλήρυνση των αρτηριών, οδηγώντας σε καρδιακή προσβολή και εγκεφαλικό στη μετέπειτα ζωή.
Πόνος στις αρθρώσεις
Το επιπλέον βάρος προκαλεί πόνο στους γοφούς τα γόνατα και συχνούς τραυματισμούς στα σημεία αυτά. Επίσης, περιορίζει την κίνηση και την μεταφορά λόγω δυσκαμψίας των αρθρώσεων.
Αναπνευστικά προβλήματα
Το άσθμα είναι χρόνια φλεγμονή των αεραγωγών του πνεύμονα και είναι εμφανίζεται συχνά σε παχύσαρκα παιδιά και ενήλικες. Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Asthma Research and Practice, περίπου το 38% των ενηλίκων με άσθμα στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι παχύσαρκοι. Όσον αφορά τα παχύσαρκα παιδιά μπορούν να αναπτύξουν αποφρακτική άπνοια ύπνου, μια δυνητικά σοβαρή διαταραχή στην οποία η αναπνοή ενός παιδιού σταματά επανειλημμένα και ξεκινά κατά τη διάρκεια του ύπνου.
Καρδιακές παθήσεις
Η υψηλή χοληστερόλη και η υψηλή αρτηριακή πίεση αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιακών παθήσεων σε παχύσαρκα παιδιά. Βασικό ρόλο σε αυτό παίζει η κατανάλωση τροφίμων υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά και αλάτι.
Διαταραχές ύπνου
Παιδιά και έφηβοι που ανήκουν στο φάσμα της παχυσαρκίας υποφέρουν πολύ συχνά από διαταραχές στον ύπνο. Τέτοιες είναι, το υπερβολικό ροχαλητό, η άπνοια ύπνου και βάρος στην περιοχή του λαιμού που μπορεί να μπλοκάρει τους αεραγωγούς.
Πως μπορώ να το αντιμετωπίσω ή να το προλάβω;
Η θεραπεία για την παιδική παχυσαρκία βασίζεται στην ηλικία του παιδιού και στον εάν έχει άλλες ιατρικές παθήσεις. Ωστόσο, μια θεραπεία περιλαμβάνει αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες, κινητοποίηση-δραστηριοποίηση του παιδιού και αλλαγή τρόπου ζωής.
Υγιεινή διατροφή
Αρχικά, θα πρέπει να γνωρίζουν οι γονείς την σημασία της υγιεινής διατροφής. Θα πρέπει οι τροφές που θα μπαίνουν στο σπίτι να μην είναι πρόχειρα, εύκολα σνακ, αλλά μια γκάμα από υγιεινές επιλογές μα και συνήθειες. Τα γονεϊκά πρότυπα διαμορφώνουν και τις διατροφικές συνήθειες των παιδιών . Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να αρχίσετε μια αναδιαμόρφωση του διατροφικού μενού. Αρχικά, περιορίστε τα αναψυκτικά, χυμούς και τα γλυκά που υπάρχουν στο σπίτι. Μπορείτε να τα αντικαταστήσετε με φυσικούς χυμούς, φρούτα ή και ένα ποτήρι γάλα.
Στη συνέχεια, είναι απαραίτητο να μειώσετε την κατανάλωση ‘βρώμικου’ φαγητού λόγω έλλειψης χρόνου, αντ’ αυτού κάντε μια προσπάθεια να υπάρχει στο σπίτι μαγειρευτό φαγητό. Φροντίστε μαζί με το παιδί να προετοιμάσετε και να μαγειρέψετε το γεύμα. Με αυτό τον τρόπο εκτός από υγιεινή και θρεπτική επιλογή, θα είναι και μια δημιουργική στιγμή με το παιδί σας αφιερώνοντας και σε εκείνο χρόνο και με τη σειρά του αυτό θα αρχίσει να βλέπει διαφορετικά το μαγειρευτό φαγητό.
Επιπλέον, επιλέξτε τα σνακ των παιδιών να περιλαμβάνουν κυρίως φρέσκα τρόφιμα και όχι επεξεργασμένα και λιπαρά. Προσθέστε στο μενού φρέσκα φρούτα και λαχανικά, δημητριακά ολικής αλέσεως όπως καστανό ρύζι, ζυμαρικά ολικής και ψωμιά ολικής αλέσεως όπως και γαλακτοκομικά προϊόντα χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά.
Τρώμε οικογενειακά
Ακόμα ένας αποτελεσματικός τρόπος είναι να καθίσετε στο τραπέζι, να φάτε οικογενειακά. Είναι μια στιγμή που θα μπορείτε να μοιράζεστε ιστορίες, εμπειρίες, τα νέα σας. Αυτό θα συμβάλλει στην αποθάρρυνση του παιδιού να τρώει μπροστά σε μια οθόνη, προσκολλημένο χωρίς να συνειδητοποιεί πόσο τρώει και θα μειώσει με αυτό τον τρόπο την επιλογή των εύκολων σνακ.
Σερβίρετε τα κατάλληλα μεγέθη μερίδας
Τα παιδιά δεν χρειάζονται τόσο φαγητό όσο και οι ενήλικες. Σερβίρετε κανονική μερίδα και αφήστε το να ζητήσει από μόνο του παραπάνω αν πεινάει. Αφήστε το παιδί να καταναλώσει όση ποσότητα θέλει εκείνο και μην το πιέζετε να αδειάσει το πιάτο του. Αυτό μπορεί να του μείνει συνήθεια και μεγαλώνοντας να τρώει παραπάνω από όσο πραγματικά χρειάζεται.
Νέες επιλογές τροφών
Μην αποθαρρύνεστε όταν το παιδί αρνείται να δοκιμάσει μια νέα τροφή. Δώστε του τον χρόνο και την επιλογή να έρθει αρκετές φορές σε επαφή με αυτό το νέο τρόφιμο μέχρι να το αποδεχτεί.
Όχι στις τροφικές ανταμοιβές
Υπάρχει η κακή συνήθεια να τάζουμε στο παιδί για να φάει όλο το φαί του ή όταν θέλουμε να εκπληρώσει κάποιο δικό μας στόχο κάτι σε γλυκό. Αυτή η τακτική πρέπει να καταργηθεί γιατί επιτυγχάνουμε την τωρινή μας ανάγκη, αλλά δημιουργούμε έναν ενήλικα που χάνει την πραγματική αξία της τροφής.
Επαρκής ύπνος
Μελέτες δείχνουν ότι ο μειωμένος ύπνος αυξάνει τον κίνδυνο της παχυσαρκίας. Ο μη επαρκής ύπνος προκαλεί ορμονικές ανισορροπίες που οδηγούν κάποιες φορές σε αυξημένη όρεξη.
Σωματική δραστηριότητα
Ένα κρίσιμο κομμάτι για την επίτευξη και την διατήρηση ενός υγιούς βάρους, ειδικότερα στα παιδιά, είναι η σωματική δραστηριότητα. Συμβαίνει να καίνε θερμίδες, να ενισχύονται τα οστά και οι μύες και βοηθάει τα παιδιά να κοιμούνται καλά την νύχτα και να παραμένουν σε εγρήγορση κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Θυμηθείτε: οι καλές συνήθειες που εδραιώνονται στην παιδική ηλικία βοηθούν τους εφήβους να διατηρήσουν υγιές βάρος και να γίνουν συνειδητοποιημένοι ενήλικες.
Πως θα αυξήσετε το επίπεδο δραστηριότητας του παιδιού
Όχι άσκηση, αλλά δραστηριότητα
Είναι σημαντικό να χρησιμοποιήσετε τη λέξη ‘δραστηριότητα’ αντί της ‘άσκησης’ για να το δουν με ενδιαφέρον και όχι κάτι υποχρεωτικό. Τα παιδιά πρέπει να είναι μέτρια έως έντονα ενεργά για τουλάχιστον μια ώρα την ημέρα. Η δραστηριότητα του παιδιού δεν χρειάζεται να είναι ένα δομημένο πρόγραμμα άσκησης, αλλά δραστηριότητες παιχνιδιού. Παιχνίδια όπως κρυφτό, σχοινί άλματος, ποδήλατο, κολύμπι κ.ά. είναι εξαιρετικά για την καύση θερμίδων και τη βελτίωση της φυσικής κατάστασης. Αφήστε το να εκφράσει εκείνο ενδιαφέρον για κάποιο άθλημα για να το ακολουθήσει και να το κάνει ευχάριστα.
Βρείτε δραστηριότητες που ταιριάζουν στο παιδί σας
Εάν το παιδί σας έχει καλλιτεχνική κλίση πηγαίνετε για πεζοπορία στη φύση για να συλλέξετε φύλλα και πέτρες με τα οποία θα μπορεί να δημιουργήσει κάποιο κολάζ. Αν στο παιδί σας αρέσει να σκαρφαλώνει μπορείτε να βγείτε για αναρρίχηση. Επίσης αν του αρέσει να ακούει μουσική, ας δοκιμάσει να το κάνει κάνοντας έναν περίπατο ή βόλτα με το ποδήλατο.
Οικογενειακές δραστηριότητες
Βρείτε δραστηριότητες που όλη η οικογένεια μπορεί να τις απολαύσει μαζί. Είναι ένας καλός τρόπος για να αναπτύξετε βαθιές σχέσεις μεταξύ σας και να γίνει η δραστηριότητα πιο ευχάριστη για εκείνο. Αυτή η αίσθηση θα το ακολουθεί σε όλη του τη ζωή όταν θα εμπλέκεται με δραστηριότητες. Φροντίζοντας να έχει δραστηριότητες μαζί σας, το αποτρέπεται από την πλήξη και την εύκολη λύση του φαγητού μπροστά από την οθόνη.
Μείωση χρόνου στις οθόνες
Τα παιδιά που περνούν αρκετές ώρες την ημέρα βλέποντας τηλεόραση, ηλεκτρονικά παιχνίδια ή χρησιμοποιούν τα smartophones τους ή άλλες συσκευές έχουν περισσότερες πιθανότητες να είναι υπέρβαρα. Μελέτες της Σχολή Δημόσιας Υγείας του Χάρβαρντ απέδειξαν ότι ο χρόνος που τρώει το παιδί μπροστά στις οθόνες το απομακρύνουν από τις αθλητικές δραστηριότητες καθώς και όσο περισσότερο χρόνο σπαταλάει εκεί τόση περισσότερη έκθεση έχει σε διαφημίσεις για τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη και λιπαρά καθώς και στην κατανάλωση σνακ.
Σημείωση: Ο χρόνος μπροστά από τις οθόνες δεν πρέπει να υπερβαίνει τις δυο ώρες ημερησίως για παιδιά άνω των 2 ετών. Τα παιδιά κάτω των 2 ετών δεν πρέπει να περνούν καθόλου χρόνο μπροστά στις οθόνες.
Τέλος, δεν μπορούμε να παραλείψουμε την συναισθηματική ανάγκη που οδηγεί ένα παιδί να καταναλώνει περισσότερη ποσότητα τροφής από αυτή που χρειάζεται. Όπως συμβαίνει και με τους ενήλικες, έτσι και με τα παιδιά η κατανάλωση επεξεργασμένης τροφής συνδέεται με την ανάγκη εσωτερικής πληρότητας. Θα πρέπει οι γονείς να αφιερώσουν χρόνο και να αφουγκραστούν τις ανάγκες του παιδιού τους, δηλαδή πότε τρώει από σωματική πείνα ή από συναισθηματική πείνα. Μπορείτε να συμβουλευτείτε τον παιδίατρο για την σωματική κατάσταση στην οποία βρίσκεται το παιδί σας και ύστερα να αφιερώσετε χρόνο στα γεύματα, στην δραστηριότητα και στην συναισθηματική πληρότητα του παιδιού σας. Αν βλέπετε πως χρειάζεστε καθοδηγούμενες συμβουλές μπορείτε να επισκεφτείτε ένα ειδικό υγείας για εσάς και το παιδί σας. Τα παιδιά θεραπεύονται μέσα από εσάς. Δώστε τους χώρο, αποδεχτείτε τα όπως είναι, μην τα φορτώνεται με τις δικές σας προσδοκίες και ακούστε τι έχουν να σας πουν. Δημιουργήστε ευτυχισμένα παιδιά, υγιείς ενήλικες!
Hay WW, et al., eds. Normal childhood nutrition and its disorders. In: Current Diagnosis & Treatment: Pediatrics. 25th ed. McGraw Hill; 2020. https://accessmedicine.mhmedical.com. Accessed Oct. 20, 2020.
Skelton JA. Management of childhood obesity in the primary care setting. https://www.uptodate.com/contents/search. Accessed Oct. 14, 2020.
Klish WJ, et al. Definition, epidemiology and etiology of obesity in children and adolescents. https://www.uptodate.com/contents/search. Accessed Oct. 14, 2020.
